Herb powiatu opoczyńskiego bezpośrednio nawiązuje do herbu ziemi sandomierskiej, do której powiat należał przez ponad cztery wieki oraz do tradycyjnego herbu Opoczna.
Herb ziemi sandomierskiej składa się z tarczy podzielonej na dwie części. W prawej połowie tarczy herbowej znajdowały się trzy srebrne poziome wręby na czerwonym polu. Po lewej stronie na błękitnym polu umieszczono dziewięć złotych sześciopromiennych gwiazd.
Najstarszym ze znanych przedstawień herbu Opoczna jest postać świętego Bartłomieja, który w I połowie I wieku poniósł śmierć męczeńską przez obdarcie ze skóry. Wybór patrona miasta nie był przypadkowy, ponieważ św. Bartłomiej był patronem rodu Piastów, z którego wywodził się fundator kościoła, właściciel i dobroczyńca miasta oraz całej ziemi opoczyńskiej – Kazimierz Wielki.
Św. Bartłomiej przedstawiany jest od średniowiecza z szerokim nożem, przy pomocy którego zadano mu śmierć przez obdarcie ze skóry, którą z niego ściągnęli oprawcy. Zachowane odciski pieczęci miejskich Opoczna z lat 1683 – 1778 wykorzystują oba z wymienionych tu wariantów ikonograficznych. W 1847 roku Teodor Chrząński projektując nowy herb Opoczna wykorzystał jako temat przedstawienie postaci św. Bartłomieja. Podobnie w 1995 roku postąpił Andrzej Trybunalski.
Opoczyńska oraz terytorialna tradycja heraldyczna wskazuje na to, iż herb z wizerunkiem św. Bartłomieja, połączony z bogatą tradycją heraldyki ziemskiej, nawiązującą do historycznego herbu ziemi sandomierskiej posiada dużą wartość historyczną.
W herbie powiatu opoczyńskiego pole tarczy herbu podzielone zostało na dwie części podobnie jak w herbie ziemi sandomierskiej. Prawa strona tarczy herbowej (widziana od strony stojącego za tarczą) składa się z trzech srebrnych (białych) wrębów na czerwonym polu. Po lewej stronie tarczy na niebieskim polu znajdują się trzy złote (żółte) gwiazdy w pionie przy brzegu pola tarczy. W miejsce pozostałych gwiazd wprowadzono w formie uszczerbienia wyobrażenie postaci świętego Bartłomieja. Jest to brodaty mężczyzna w żółtej sukni, czerwonej szacie ze złotą (żółtą) aureolą nad głową. Ciało utrzymane jest w karnacji naturalnej. Zarost - biały, sznur w pasie i sandały – żółte. Nóż o srebrnym (białym) ostrzu. Wszystkie elementy herbu posiadają czarne kontury.
Barwy św. Bartłomieja przedstawiono na podstawie opisu znajdującego się na herbie miejskim projektu Teodora Chrząńskiego z 1847 roku (Oryg.: Muzeum Narodowe w Krakowie.Sygn.1488. Zbiór heraldyczny Mariana Gumowskiego). W opracowaniu postaci i ustawienia św. Bartłomieja wzorowano się na pieczęci miejskiej Opoczna z 1683 roku (Oryg.: Muzeum Narodowe w Krakowie, Sygn.1488, Zbiór heraldyczny Mariana Gumowskiego) oraz na herbie Opoczna opracowanym przez Teodora Chrząńskiego z 1847r. (Oryg.: Muzeum Narodowe w Krakowie.Sygn.1488. Zbiór heraldyczny Mariana Gumowskiego).
Informacje na temat historycznego herbu ziemi sandomierskiej przedstawione zostały na podstawie opisów chorągwi grunwaldzkich zwycięzców Jana Długosza.
