Powiat opoczyński zarówno w granicach sprzed drugiej wojny światowej jak i w obecnym kształcie, we wrześniu 1939 r. stał się areną walk żołnierzy Wojska Polskiego Północnego Zgrupowania Armii „Prusy” z niemieckim najeźdźcą. Przez nasz region przetoczyło się wówczas kilkadziesiąt tysięcy polskich żołnierzy. Wielu z nich poległo tutaj w walce bądź zmarło z ran na ziemi opoczyńskiej. Ich leśnie mogiły znaczyły szlak odwrotu między innymi trzech dywizji Armii „Prusy” w kierunku przepraw na Wiśle.
Pierwszych, polowych pochówków dokonywali już sami żołnierze, żegnając w pośpiechu swoich kolegów. W dalszej kolejności ciała poległych żołnierzy były grzebane przez miejscową ludność, która spontanicznie organizowała pochówki w mogiłach zbiorowych w okolicach pól bitewnych lub też w pojedynczych mogiłach, najczęściej w miejscu śmierci żołnierza. Taka sytuacja miała miejsce po bitwie w lesie Parchowiec pod Drzewicą. Warto zaznaczyć, że w Drzewicy jeszcze podczas okupacji miejscowy Urząd Gminy podjął pierwsze próby ekshumacji polskich mogił wojennych. W tej kwestii musiał współpracować z niemieckim oficerem odpowiedzialnym za cmentarnictwo wojenne w Kielcach. W parafii Sławno pochówkami i identyfikacją poległych żołnierzy polskich zajmował się zaś miejscowy wikariusz, ksiądz Aleksander Babski. Wówczas ciche pogrzeby odbywały się bezpośrednio na cmentarzu parafialnym w Sławnie. Znane są również sytuacje, kiedy to rodziny szukając swoich bliskich odnajdowały ich prowizoryczne groby na pobojowiskach a następnie we własnym zakresie zajmowały się ekshumacją i przeniesieniem zwłok na pobliski cmentarz lub w miarę możliwości, na cmentarz w parafii rodzinnej.
Szeroko zakrojone prace związane z porządkowaniem mogił polskich żołnierzy Września 1939 r. zostały przeprowadzone w Polsce już po zakończeniu wojny. Niestety, działania te były w znacznej mierze tylko pozorowane i bardzo niedokładne. Spowodowały, że do dziś na pobojowiskach wrześniowych znajdują się liczne mogiły anonimowe, zarówno pojedyncze jak i zbiorowe. Nie inaczej jest w regionie opoczyńskim. Doskonałym przykładem może być wspomniany już las Parchowiec, w którym na przestrzeni tylko ostatniej dekady udało się odnaleźć szczątki blisko dziesięciu żołnierzy Wojska Polskiego. Ostatni wtórny pochówek na cmentarzu parafialnym w Drzewicy miał miejsce 5 maja 2017 r.
Powojenna akcja porządkowania mogił wrześniowych zaowocowała powstaniem wielu kwater żołnierzy Wojska Polskiego znajdujących się na lokalnych cmentarzach parafialnych. Niestety w latach PRL z powodów ideologicznych nie przywiązywano do ich organizacji większej wagi i zaangażowania. Znaczna część ekshumowanych grobów została skomasowana do postaci mogił zbiorowych, które funkcjonowały później jako przysłowiowe „Groby Nieznanego Żołnierza”. Dopiero lata 90. XX w. pozwoliły na należyte upamiętnienie tych miejsc, np. poprzez podanie danych pochowanych żołnierzy czy chociażby zastosowanie właściwej symboliki wojskowej.
Upływający czas niestety bardzo często uniemożliwia już identyfikację poległych a rodzinom coraz bardziej utrudnia odnalezienie śladów po swoich bliskich. Czas i ludzka pamięć nieubłaganie zaciera ślady walk sprzed przeszło osiemdziesięciu laty. Poniżej publikujemy zestawienie żołnierzy Wojska Polskiego, którzy polegli w regionie opoczyńskim, zostali zidentyfikowani i są pochowani na okolicznych cmentarzach. Być może uda się dzięki temu jeszcze dotrzeć do ich rodzin. Jest to z każdym rokiem coraz trudniejsze, ale nie niemożliwe. Sprawę utrudnia również fakt, że w okolicach Opoczna walczyły głównie pułki kresowe, których żołnierze pochodzili z terenów obecnie znajdujących się poza granicami Polski – Krzemieniec, Wilno, Grodno, Dubno, Równe czy Lida.
Cmentarz parafialny w Drzewicy
por. Stanisław Kałużny, urodzony w 10.03.1905 r., 81. Pułk Strzelców Grodzieńskich
ppor. Ludwik Szerman, urodzony w 11.03.1902 r., 29. Pułk Artylerii Lekkiej
strz. Józef Galicki, 41. Suwalski Pułk Piechoty
Na tablicy nagrobnej w Drzewicy błędnie figuruje także kpt. Antoni Wacław Sikorski. Kapitan Sikorski był pancerniakiem – dowódcą 1. kompanii, 1. Batalionu Czołgów Lekkich. Przeprowadzone badania pozwoliły ustalić, że kpt. Sikorski poległ w walce 11 września 1939 r. pod Ryczywołem i został pochowany na tamtejszym cmentarzu parafialnym.
Cmentarz parafialny w Kraśnicy
kpr. Władysław Mackiewicz, 77. Pułk Piechoty
kpr. pchor. Władysław Dawgiert, urodzony w 1915 r., 77. Pułk Piechoty
strz. Józef Bartos, 77. Pułk Piechoty
Cmentarz parafialny w Odrzywole (obecnie powiat przysuski)
mjr dr Erazm Chodorowski, urodzony w 13.08. 1897 r., dowódca Kolumny Sanitarnej, lekarz
kpt. Józef Pękala, urodzony w 1913 r. w Chełmie, zastępca dowódcy Kolumny Sanitarnej
strz. Józef Aleksa, urodzony w 1916 r., Lublin
strz. Paweł Bagiński, urodzony w 1910 r., Równe
strz. Edward Bucior, urodzony w 1916 r., Chełm
strz. Jan Budziński, urodzony w 1914 r., Równe
strz. Langin Podkowa, urodzony w 1913 r.
strz. Iwan Pisjaźniuk, urodzony w 1917 r., Krzemieniec
strz. Władysław Pientka, urodzony w 1913 r., Równe
strz. Stanisław Piotrowski, urodzony w 1908 r., Ciebłowice, gmina Unewel
strz. Włodzimierz Plewaczuk, urodzony w 1911 r., Krzemieniec
strz. Jan Prisjaźniuk
strz. Zdzisław Szczepanowski, urodzony w 1918 r.
strz. Władysław Ludwicki, urodzony w 1915 r., Chełm
strz. Leon Mączka, urodzony w 1914 r., Chełm
strz. Aleksander Mizera
strz. Teofil Mazurek, urodzony w 1914 r., Łuck
strz. Wiktor Moroz, urodzony w 1909 r., Równe
strz. Antoni Mazurek, urodzony w 1916 r., Zamość
strz. Teofil Naumowicz, urodzony w 1914 r., Dubno
strz. Józef Nosko, urodzony w 1920 r., Sarny
strz. Bolesław Jankowski, urodzony w 1904 r., Sarny
strz. Stanisław Jarosz, urodzony w 1914 r., Chełm
strz. Bronisław Januszkiewicz, urodzony w 1913 r., gmina Miory
strz. Jan Kozak, urodzony w 1913 r., Dubno
strz. Stefan Kowalczuk, urodzony w 1910 r., Równe
strz. Wiktor Kosiński, urodzony w 1912 r., Sarny
strz. Mikołaj Kiełbasowycz, urodzony w 1910 r., Rawa Ruska
strz. Stefan Sidor, urodzony w 1902 r., Równe
strz. Alojzy Sidłoczek, urodzony w 1915 r., Pszczyna
strz. Michał Szwed, urodzony w 1910 r., Równe
strz. Antoni Wójcinowski, urodzony w 1911 r., Chełm
strz. Antoni Tworkowski, urodzony w 1918 r., Łuck
strz. Antoni Zalewski, urodzony w 1919 r., Rzędziny
strz. Aleksander Żołędziowski, urodzony w 1908 r., Sarny
strz. Aleksy Chodakiewicz, urodzony w 1917 r., Równe
strz. Nikita Czużdziuk , urodzony w 1912 r., Dubno
strz. Ignacy Dorosz, urodzony w 1909 r., Równe
strz. Władysław Domownik, urodzony w 1912 r., Lublin
strz. Czesław Duda
strz. Jan Filiczkowski, urodzony w 1916 r., Sarny
strz. Jan Frydrych
strz. Roman Gajderowicz
Stary Cmentarz przy ul. Moniuszki w Opocznie
ułan Bronisław Dusiński, lat 23, 23. Pułk Ułanów Grodzieńskich
ułan Bolesław Iżycki, 13. Pułk Ułanów
ułan Piotr Klimaszewski, Szwadron Łączności, Wilno, lat 24
ułan Józef Marzec, 4. Pułk Ułanów
Teodor Kwas, lat 29, 77. Pułk Piechoty
Bartosik (Bez Imienia), 77. Pułk Piechoty
kpr. Władysław Piwko, 77. Pułk Piechoty
Cmentarz Choleryczny przy ul. Granicznej w Opocznie
Aleksander Łysianek
Cmentarz parafialny w Sławnie
ułan Franciszek Łydziński, lat 24, 23. Pułk Ułanów Grodzieńskich
kpr. Władysław Pawełkowicz, lat 22, 23. Pułk Ułanów Grodzieńskich
Z dokumentacji zachowanej w Archiwum Państwowym w Piotrkowie Trybunalskim wiemy również, że podczas starcia w Parchowcu zginęli i zostali pochowani w okolicy dodatkowo następujący żołnierze:
kpr. Tadeusz Sójkowski, urodzony w 1914 r. w Suwałkach, 29. Pułk Artylerii Lekkiej
strz. Paweł Liboza, urodzony w 1915 r. w miejscowości Kisiele, 41. Suwalski Pułk Piechoty
kan. Leonard Szymkiewicz, urodzony w 1916 r. w miejscowości Sojczyny Borowy, 29. Pułk Artylerii Lekkiej
kan. Władysław Karłowicz, urodzony w 1910 r. miejscowości Prenszele
Konstanty Popok, urodzony w 1916 r.
bomb. Mikołaj Koszczaj, 29. Pułk Artylerii Lekkiej
Dokładne miejsce pochówku tych sześciu żołnierzy nie jest obecnie znane. Z pewnością spoczęli oni w jednej z około 40 zlokalizowanych w tym rejonie mogił. Być może po wojnie ich szczątki zostały odnalezione i przeniesione na cmentarz parafialny w Drzewicy lub w dalszym ciągu czekają na odnalezienie.
W lesie Parchowiec pod Drzewicą znajduje się również zadbana mogiła strzelca Władysława Saciuka urodzonego w 1917 r., który spoczywa wraz z dwoma niezidentyfikowanymi żołnierzami Wojska Polskiego.
Oprócz wyżej wymienionych, na cmentarzach Ziemi Opoczyńskiej spoczywa jeszcze ponad setka żołnierzy Wojska Polskiego, co do których nie posiadamy żadnych informacji umożliwiających identyfikację. Jest to miedzy innymi spowodowane szczątkowym zachowaniem zasobu archiwalnego, który w większości został zniszczony pod koniec II wojny światowej. Należy także pamiętać o tych wszystkich Obrońcach naszej Ojczyzny z 1939 r., którzy wciąż spoczywają w zapomnianych mogiłach na wrześniowych pobojowiskach naszego regionu. Cześć Ich pamięci!
Wiktor Pietrzyk – Muzeum Regionalne w Opocznie
